Lý luận văn học hoàn toàn có thể xây dựng lại
Khủng hoảng của lý luận văn học dựa trên ý thức hệ, ở ta, là điều diễn
ra độ vài chục năm, không nên giấu diếm. Mà cũng chả giấu được! Về mặt lịch sử mà nói, mấy chục
năm vừa rồi, từ khi có khái niệm Chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa từ những năm 30 của thế kỷ
trước cho đến bây giờ, mô hình lý thuyết ấy đã khiến cách hình dung về sự vận động văn học sử cũng
đơn tuyến hoá, lược quy vào những công thức kiểu "mọi nẻo đường đều dẫn đến Roma" - mọi chuyện
phát triển của nghệ thuật đều dẫn đến chủ nghĩa hiện thực mà cao nhất là chủ nghĩa hiện thực xã hội
chủ nghĩa… Đấy, cái lôgic của nó vốn là như thế! Đây là sự hình dung mang tính chất "tuyến tính", nhất
dạng (uniforme), bởi cả một thời gian dài, trong “phe ta”, người ta không hình dung được mọi sự phát
triển có thể mang tính chất đa diện, đa chiều khác nhau, không phải là mặt phẳng mà cũng không phải là
đoạn thẳng. Thực tế là bản thân những người trong cuộc, những người xây dựng nền văn học theo cái
mô hình đó, đến một ngưỡng nào đó, phải nói thẳng là họ cũng đã tự chán rồi