Nhận thức lại thái độ thẩm mĩ của Nguyễn Trãi trong "Quốc âm thi tập"
Năm 1980, nhân kỷ niệm 600 năm sinh Nguyễn Trãi, và cũng nhân dịp UNESCO công nhận Nguyễn Trãi là Danh nhân văn hoá thế giới, đã xuất hiện một số bài viết quan trọng, đề cập tới nhiều khía cạnh khác nhau của tập thơ Nôm nổi tiếng Quốc âm thi tập, từ ngôn ngữ tới thể thơ, từ đề tài đến chủ đề tư tưởng của tác phẩm. Cho đến nay, những bài viết này vẫn có giá trị giúp cho người đọc hiểu thêm về tập thơ của Nguyễn Trãi, bởi chúng có nhiều ý hay và hấp dẫn, nhiều phát hiện mới. Tuy nhiên, theo chúng tôi, một số nhận định trong một số bài viết đã khiến cho người đọc hiểu chưa thật đúng về thái độ thẩm mĩ của Nguyễn Trãi trong tác phẩm. Đơn cử như đề tài thiên nhiên trong thơ Nguyễn Trãi vốn là nơi giãi bày bao nỗi đắng cay hay uẩn khúc trong tình cảm, trong tâm hồn của Nguyễn Trãi đối với nhân thế, nơi chứa đựng biết bao điều sâu xa có tính tư tưởng của cả một thời đại, lại chỉ được chú trọng khai thác ở khía cạnh “lòng yêu thiên nhiên tạo vật là một kích thước để đo một tâm hồn”[7,tr.244]. Theo dõi các dẫn giải của bài viết này, người đọc chủ yếu được tiếp xúc với con người “công dân” Nguyễn Trãi “lo nước yêu dân”, “ưu ái và tâm huyết”, “một bản lĩnh phong phú vào bậc nhất”, “là người khí phách”, “giản dị trong trẻo, cốt và hồn thanh tú ”, có “những câu thơ cốt và hồn thanh tú ”, có “những câu thơ tâm huyết chí khí”, “yêu người, yêu dân, yêu nước”, “yêu đời một cách thắm thiết”... Cuối cùng, bài viết đã trình bày một nhận định khái quát về con người Nguyễn Trãi trong thơ Nôm như sau: “Thơ của Nguyễn Trãi là tâm hồn của Nguyễn Trãi, trong sáng và đầy sức sống. Có người nói thơ của Nguyễn Trãi buồn, vì cảnh đời của Nguyễn Trãi buồn. Thơ của Nguyễn Trãi có bài buồn, có câu buồn, vì lẽ gì chúng ta đều biết, nhưng cả tập thơ của Nguyễn Trãi là thơ của một người yêu đời, yêu người, tâm hồn Nguyễn Trãi sống một nhịp với non sông đất nước tươi vui”[7, tr.273].